De verdediging van het Friese luchtruim
De bezetter had een geduchte verdedigingsgordel opgebouwd om de overvliegende geallieerde toestellen te bestoken. Steden en belangrijke militaire doelen werden beveiligd door luchtafweergeschut. Deze Flieger Abwehr Kanone (Flak) werden meestal op aanwijzing van de Duitse radarstations in stelling gebracht. Flak alléén bleek echter niet voldoende om de geallieerde bommenwerpers te onderscheppen. Al in de eerste twee jaar van de oorlog werden op acht Nederlandse vliegvelden nachtjagereenheden gestationeerd. Radarpeilstations konden vijandelijke vliegtuigen al signaleren op een afstand van 120 tot 150 kilometer. Om de radar te storen werden later in de oorlog door geallieerde vliegtuigen grote wolken met stroken aluminiumpapier uitgeworpen.
Kaart met daarop de luchtverdediging boven Noord-Holland, Friesland, Groningen en Drente.
Luchtverdediging
De bezetter had een geduchte verdedigingsgordel opgebouwd om de overvliegende geallieerde toestellen te bestoken. Steden en belangrijke militaire doelen werden beveiligd door luchtafweergeschut. Deze Flieger Abwehr Kanone (Flak) werden meestal op aanwijzing van de Duitse radarstations in stelling gebracht.
Luchtafweergeschut (FLAK) en een groepje Duitse soldaten.
Duitse soldaat speurt het luchtruim af.
Nachtjagers
Flak alléén bleek echter niet voldoende om de geallieerde bommenwerpers te onderscheppen. Al in de eerste twee jaar van de oorlog werden op acht Nederlandse vliegvelden nachtjagereenheden gestationeerd. Radarpeilstations konden vijandelijke vliegtuigen al signaleren op een afstand van 120 tot 150 kilometer. Om de radar te storen werden later in de oorlog door geallieerde vliegtuigen grote wolken met stroken aluminiumpapier uitgeworpen.
Nachtjager Messerschmitt Bf-110 in hangar op het vliegveld Leeuwarden.
Messerschmitt Bf-110 met radarantenne.
Duitse soldaat met zoeklicht.
Luchtverdediging in Friesland
De Duitse radarstellingen in Friesland waren 'Schlei' (Zeelt) op Schiermonnikoog. 'Tiger (Tijger) op Terschelling en 'Eisbär (IJsbeer) bij Sondel in Gaasterland. Bij Leeuwarden werd een belangrijk vliegveld, de Fliegerhorst, aangelegd. Van de eenheden die daar gestationeerd waren zijn vooral de nachtjagers van het type Messerschmitt Bf-110 berucht geworden. Luchtafweergeschut stond in Friesland opgesteld op de Waddeneilanden, de kuststrook van Het Bildt, in Harlingen, Lemmer, Franeker en Gaasterland en in de omgeving van het vliegveld Leeuwarden (Jelsum-Cornjum, Stiens en Marssum).
Een rij Messerschmitt’s Bf. 109’s staat opgesteld op de “Fliegerhorst” Leeuwarden. De opname is gemaakt in de zomer van 1943. De jagers behoorden tot de III Gruppe van Jagd Geschwader 1.
Fliegerhorst Leeuwarden
Vanaf 1938 bestond in Leeuwarden een klein vliegveld voor de burgerluchtvaart. In de mobilisatietijd werd het bewaakt door een peloton soldaten, dat op elke hoek van het terrein een mitrailleur had opgesteld. Pas toen de Duitsers op 10 mei 1940 waren binnengevallen werd de verdediging grondiger aangepakt. Het gehele vliegveld werd onklaar gemaakt door het met landbouwtractoren om te ploegen. Op 11 mei trof de eerste Luftwaffe-officier die zich bij het vliegveld meldde een onbruikbaar terrein aan. Al snel werd het kleine vliegveld door de Luftwaffe omgebouwd tot Fliegerhorst Leeuwarden. Voor het verharden van de start- en landingsbanen werd onder meer puin gebruikt uit het verwoeste Rotterdam. In augustus 1940 werkten er ongeveer 7500 arbeiders aan de opbouw van het vliegveld. De Fliegerhorst had zo'n vijftienhonderd personeelsleden.
Twee Duitse militairen maken een wandeling op het vliegveld Leeuwarden. Op de achtergrond gecamoufleerde hangars.
Focke Wulf Fw-190 Jagdgeschwader 1.
De piloten van het vliegveld waren in 1940 actief in de Slag om Engeland. Op de basis waren bommenwerpers zoals de de Heinkel He-111 gestationeerd en ook waren er verschillende uitvoeringen van de Dornier boven Friesland te zien. Toen de geallieerden Duitsland in de loop van de oorlog meer en meer gingen bombarderen, kreeg het vliegveld vooral een defensieve functie. In totaal werden door de in Leeuwarden gestationeerde Messerschmitt Bf-109, de Focke Wulf 190 en de Messerschmitt Bf-110 zo'n vierhonderd geallieerde vliegtuigen neergehaald.
Rook boven het vliegveld Leeuwarden, 24 februari 1944.
Bomkrater op het vliegveld Leeuwarden na een bombardement.
30 november 1944. Gisteravond om half twaalf is er een vliegtuig heel laag over de stad gekomen, even daarna was er een ontploffing en een grote luchtdruk. Ik heb er verder geen aandacht aan geschonken, maar vanmorgen werd bekend, dat er in de Schrans achter schoenmakerij Kamminga een bom is terechtgekomen. Er schijnen doden en gewonden te zijn.
Dagboek Berend Boersma, Huizum-Leeuwarden.
Vernielingen op de vliegbasis Leeuwarden, september 1944.
Vanwege het grote strategische belang werd de Fliegerhorst meerdere malen door de geallieerde luchtmachten bestookt. De aangerichte schade werd meestal vlot hersteld, vooral omdat de Luftwaffe zijn jachtvliegtuigen zo snel mogelijk weer operationeel wilde kunnen inzetten. Vanaf eind 1944 kreeg de Fliegerhorst het zo zwaar te verduren dat operaties bijna onmogelijk werden. Op 13 april 1945, twee dagen voor de bevrijding van Leeuwarden, werden de hangars en startbanen door achtergebleven Duitse militairen opgeblazen. Inwoners van de Friese hoofdstad namen daarna de nog bruikbare voorwerpen dankbaar mee naar huis.
Lees meer over de Fliegerhorst
Officierspet van de Duitse luchtmacht en Helm gedragen door een Luftwaffe militair, na de bevrijding gevonden op de vliegbasis Leeuwarden.
Serviesgoed afkomstig van de Fliegerhorst Leeuwarden en kompas uit een Duits vliegtuig dat neerkwam tussen Wiewerd en Britswerd. De heer de Jonge, Oudehaske
