26 juni 1943 - Holwert
Vickers Wellington HE346 stijgt op
In de late avond van 25 juni 1943 vertrekken 473 bommenwerpers vanaf Engelse vliegvelden naar Gelsenkirchen, een industriestad in het noorden van het Ruhrgebied met circa driehonderdduizend inwoners. Het doel is om de chemische fabriek Gelsenberg AG Nordstern aan het Rhein-Hernekanaal uit te schakelen. Daar wordt in 1943 dagelijks ongeveer duizend ton aan synthetische brandstoffen geproduceerd, waarvan de Luftwaffe een grote afnemer is. Een van de Engelse bommenwerpers is Wellington HE346 ‘M for Mother’ van No. 166 Squadron, met de 25-jarige Australiër Charles Alfred Mattress als piloot. Daarnaast maken vier Engelsen deel uit van de bemanning: boordschutter Thomas Ball, navigator Alfred Mortimer (navigator), radiotelegrafist-boordschutter Norman Ronald Parry en bommenrichter John Peter Priestley.
Fatale vlucht
Voor de Royal Air Force wordt de luchtaanval geen succes. De vliegtuigen die met lichtfakkels de Nordstern-fabriek moeten markeren hebben hun taak niet nauwkeurig uitgevoerd, waardoor het lastig is om het doel te vinden. Zware bewolking boven Gelsenkirchen zorgt ervoor dat maar een klein gedeelte van de afgeworpen bommen op de raffinaderij terecht komt en een veel groter gedeelte lukraak valt in Gelsenkirchen en omliggende steden. De verliezen van de RAF zijn aanzienlijk. Vooral op de retourvlucht - die voert over Apeldoorn, Harderwijk en Egmond aan Zee - ondervinden de bommenwerpers zware tegenstand van Duitse jachtvliegtuigen. Dertig toestellen keren niet op hun bases terug; dat is 6,3 procent van het totaal.
Crash
Charles Mattress stuurt zijn Wellington veel noordelijker dan de bedoeling is in de richting van de Noordzee. Boven Friesland wordt hij waargenomen door de radarstations ‘Eisbär’ bij Sondel en ‘Tiger’ op Terschelling. De radargegevens helpen de Duitse piloot Rudolf Sigmund om de HE346 op 4800 meter hoogte te kunnen onderscheppen. Hoofdwachtmeester Hoving van de Marechaussee vindt de volgende ochtend een groot, met water volgelopen gat in het slik, met daaromheen wat restanten van een vliegtuig. “Daaruit kon worden afgeleid, dat het neergestorte vliegtuig zich met volle kracht in het slik van het Wad had geboord. Boven het slik en zeewater was van het vliegtuig niets meer te zien”, rapporteert hij in zijn proces-verbaal.
‘Aircraft Missing. No News’
In de vroege ochtend van zondag 26 juni 1943 wordt duidelijk dat twee Wellingtons van No. 166 niet zijn teruggekeerd op Kirmington. De klerk rest niets anders dan in het logboek aan te tekenen “Aircraft missing. No news.” Wat er precies met de bemanning van de HE346 is gebeurd blijft lange tijd onbekend.
Nadat in 1952 een poging van loonwerkers om het vliegtuig in de zeedijk te bergen is mislukt, komen bij dijkverzwaringswerkzaamheden in 1977 wrakresten naar boven. De Bergingsdienst van de Koninklijke Luchtmacht stelt een onderzoek in, maar heeft niet de tijd of het materieel ter beschikking om het helemaal uit te graven. Tussen de delen die aan de oppervlakte liggen, wordt wel een sigarettenkoker en een kleine hoeveelheid menselijke overblijfselen gevonden. Omdat niet duidelijk is om welke vliegenier of zelfs om welk toestel het gaat, krijgen de botrestanten een naamloos graf op de militaire begraafplaats in Groesbeek bij Nijmegen.
Identificatie
De opgraving van wrakdelen in 1977 blijft niet helemaal zonder resultaat. Aangetroffen onderdelen van het kenmerkende geodetische frame bewijzen dat het gevonden vliegtuig een Vickers Wellington moet zijn. Archiefonderzoek wijst begin 1978 al in de richting van de HE346, maar het echte bewijs volgt pas dertien jaar later. Amateur-historici Johan de Boer, Carl Field en Wim Stienstra gaan zich dan intensief met de zaak zijn bezighouden en vinden op de crashlocatie een gouden zegelring met de inscriptie “J.P.”. Deze wordt door de weduwe van bommenrichter John Priestley herkend als een geschenk dat haar man op zijn achttiende verjaardag heeft gekregen. Priestleys naam duikt ook op in een brief in het gemeentearchief uit 1946, waarin de burgemeester van Westdongeradeel bevestigt dat hij “een vliegeniers handschoen, waarin is ontcijferd de naam Sgt. Priestlij” heeft ontvangen en dat die handschoen verband houdt met een vliegtuigcrash op 26 juni 1943.
Het door de jaren heen verzamelde bewijs is in 1991 sterk genoeg om de Britse autoriteiten ervan te overtuigen dat Wellington HE346 op 26 juni 1943 in de zeedijk bij Holwert is neergestort. Als gevolg daarvan kan de tekst op de voorheen naamloze grafsteen in Groesbeek worden gewijzigd in “a member of the crew of Wellington HE346”. In aanwezigheid van ruim twintig nabestaanden wordt het nieuwe grafmonument in 1992 ingewijd. Op de zeedijk is in datzelfde jaar een gedenkteken met de namen van de bemanning onthuld, mede betaald door oud-personeel van de geallieerde luchtstrijdkrachten.
Nationaal Programma
Meer dan dertig jaar blijft het stil rondom de HE346. In het vliegtuig bevinden zich vermoedelijk nog stoffelijke resten van de bemanningsleden, maar het bovenhalen daarvan is door de ligging van de Wellington in de dijk erg complex en duur. Voor de gemeente, die tot 2018 verantwoordelijk is voor een belangrijk deel van de financiering, zijn de kosten van een bergingsoperatie lange tijd niet op te brengen. Nieuwe mogelijkheden ontstaan door de introductie van het Nationaal Programma Berging Vliegtuigwrakken. Al eerder geplande dijkverzwaringswerkzaamheden bieden in combinatie met het Nationaal Programma een unieke en eenmalige kans om het resterende deel van het vliegtuigwrak in 2024 uit het dijklichaam te verwijderen.
Een laatste rustplaats
Op 29 augustus 2024 zijn door de SMAMF opgespoorde nabestaanden uit Engeland en Australië in Fryslân voor een herdenkingsceremonie bij de zeedijk bij Holwert. Twee weken later maakt Defensie bekend dat bij de berging stoffelijke resten zijn gevonden. Deze zijn overgebracht naar het laboratorium van de Bergings- en Identificatiedienst van de Koninklijke Landmacht (BIDKL) in Soesterberg. Daar moet onderzoek uitwijzen om hoeveel personen het gaat. Hopelijk kan de bemanning zo een eervolle laatste rustplaats krijgen.
Bemanning:
