Tijdens de luchtoorlog vielen in Nederland en Friesland talloze burgerslachtoffers. Ze kwamen om of raakten gewond bij bombardementen en beschietingen van vliegvelden, brandstofreservoirs, havens, schepen, sluizen, treinen, trams, bussen en auto's. Ook verdwaalde bommen, afgeworpen benzinetanks en verduisteringsmaatregelen maakten slachtoffers, in het laatste geval bijvoorbeeld onder mensen die door de duisternis te water raakten en verdronken.
Foto: afblijven van neergestorte vliegtuigen. 19 april 1941.
Al tijdens de mobilisatiemaanden werden er door de Nederlandse regering maatregelen genomen om de bevolking te beschermen tegen mogelijke luchtaanvallen. In 1939 werd daartoe de Luchtbeschermingsdienst (LBD) opgericht, waaraan al snel ongeveer 140.000 Nederlanders deelnamen. Heel Nederland was verdeeld in wijken, die op hun beurt weer onderverdeeld waren in blokken. Een blok bestond uit twee- tot driehonderd woningen. Een zogenaamde Blokploeg, met aan het hoofd een Blokleider, kwam in actie bij calamiteiten. Tijdens de bezetting ging het werk van de Luchtbeschermings- dienst gewoon door. In 1942 werd er een luchtbeschermingsplicht ingesteld, waardoor dienstneming bij en leverantie van goederen aan de LBD niet meer op vrijwilligheid berustten.
Een helm en mouwschilden, in gebruik bij de Luchtbeschermingsdienst.
Gasmasker en toebehoren, in gebruik bij de Luchtbeschermingsdienst
Gedurende de bezetting werden verduisteringsmaatregelen uitgevaardigd. Onder het motto 'Licht trekt vliegers aan' mocht er uit woningen geen licht meer schijnen en werden straten niet of nauwelijks verlicht. Ook auto's, motorfietsen en fietsen moesten voldoen aan de verduisteringsbepalingen. Op de naleving van de verduisteringsbepalingen werd streng toezicht gehouden.
Een verduisteringslamp en een knijpkat.
Het was een warme zomerdag in juli 1943 toen de bevolking van Schiermonnikoog een zwaar geronk in de lucht naderbij hoorde komen. Ruim 50 militaire toestellen van de Amerikaanse luchtmacht vulden het luchtruim. Met een bommenlast waren de vliegtuigen op weg naar doelen in Duitsland. Als getergde wespen doken plots Duitse jagers op de formatie bommenwerpers. De zwaar beladen toestellen waren een gewillige prooi voor de Luftwaffe. Om heelhuids aan de Duitse jagers te ontkomen lieten de Amerikanen hun bommen vallen zodat de toestellen beter wendbaar waren. Het gros van de vernietigende lading kwam terecht in de Waddenzee. Tenminste 17 explosieven vielen neer op het dorp Schiermonnikoog. Toen de rook was opgetrokken kon de trieste balans worden opgemaakt: zeven doden en twee zwaar gewonden. Onder de doden een dertienjarig meisje.
'Zeven eilanders gedood bij bombardement Amerikanen'. Friesch Dagblad. 5 augustus 1993.
Bomschade Wybrand de Geeststraat, Leeuwarden 23 maart 1944, na mislukt bombardement vliegveld.
Bomschade Ambachtschool, Leeuwarden, 23 maart 1944, na mislukt bombardement vliegveld.
"We vertrokken op tijd maar even buiten Leeuwarden hoorden we, boven het lawaai van de locomotief uit, een ander geluid wat mij deed opspringen al roepende: 'Daar zijn de Tommies!". Op hetzelfde moment dat ik opsprong vloog er een kogel door de plaats waar ik had gezeten. De trein begon vaart te minderen en het werd zaak er uit te komen. Toen ik de deur wilde openen bleek het slot doorschoten te zijn maar op een of ander miraculeuze wijze kreeg ik het open."
Sjoukje Japenga, ooggetuige van een treinbeschieting tussen Leeuwarden en Sneek op 24 mei 1944
Beschieting truck met oplegger.
Datum | Naam | Plaats | Gebeurtenis |
---|---|---|---|
24-5-1940 | Vries, J. de | Heerenveen | Verduisteringsvoorschriften |
1-7-1940 | Jelsma, J. | Vlieland | Explosie vliegtuigbom |
27-7-1940 | Dirksen, J. | Lemmer | Explosie vliegtuigbom |
27-7-1940 | Koole, C.B. | Lemmer | Explosie vliegtuigbom |
27-7-1940 | Koopmans, J. | Lemmer | Explosie vliegtuigbom |
27-7-1940 | Leijenaar, J. | Lemmer | Explosie vliegtuigbom |
27-7-1940 | Nieuwenhuis, G. | Lemmer | Explosie vliegtuigbom |
27-7-1940 | Roossien, T. | Lemmer | Explosie vliegtuigbom |
27-7-1940 | Verhoeff, K. | Lemmer | Explosie vliegtuigbom |
27-7-1940 | Wenting, H.L. | Lemmer | Explosie vliegtuigbom |
27-7-1940 | Westerveld, M. | Lemmer | Explosie vliegtuigbom |
29-7-1940 | Rodenburg, B. | Leeuwarden | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
30-7-1940 | Jong, W. de | Jelsum | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
30-7-1940 | Sloterwijk, L. | Jelsum | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
30-7-1940 | Tichelaar, G. | Leeuwarden | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
30-7-1940 | Veenstra, S. | Jelsum | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
30-7-1940 | Wal, E. v.d. | Leeuwarden | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
30-7-1940 | Wieldraaijer, J. | Jelsum | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
31-7-1940 | Fernim, K. | Leeuwarden | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
21-8-1940 | Koopmans, M. | Leeuwarden | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
24-8-1940 | Hiemstra, B. | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
24-8-1940 | Vries, J. | Harlingen | Verduisteringsvoorschriften |
27-8-1940 | Witteveen, O. | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
13-9-1940 | Kooi, E. van der | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
29-9-1940 | Breeden, D. van | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
5-10-1940 | Fazzi, A.G. | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
6-10-1940 | Brandenburg, P. | Harlingen | Verduisteringsvoorschriften |
7-10-1940 | Mulder, H. | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
7-10-1940 | Spindelaar, H. | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
1-11-1940 | Nus, G. van | Sneek | Verduisteringsvoorschriften |
2-11-1940 | Baron, F. | Drachten | Verduisteringsvoorschriften |
2-11-1940 | Brouwer, J. | Drachten | Verduisteringsvoorschriften |
3-12-1940 | Eijer, H. | IJsselmeer | Beschieting schip “Friesland” |
3-12-1940 | Eijer, W. | IJsselmeer | Beschieting schip “Friesland” |
7-12-1940 | Vries, S. de | IJsselmeer | Beschieting schip “Friesland” |
18-12-940 | Bosma, J. | Haulerwijk | Verduisteringsvoorschriften |
19-12-1940 | Bouwmeester, G. | Haulerwijk | Verduisteringsvoorschriften |
20-12-1940 | Werff, I. van der | Haulerwijk | Verduisteringsvoorschriften |
29-12-1940 | Houten, A. van | Bakkeveen | Verduisteringsvoorschriften |
29-12-1940 | Sijtsma, R. | Franeker | Verduisteringsvoorschriften |
Datum | Naam | Plaats | Gebeurtenis |
---|---|---|---|
8-1-1941 | Carst, W. | Schiermonnikoog | Luchtaanval |
8-1-1941 | Draaijer, C.L. | Schiermonnikoog | Luchtaanval |
8-1-1941 | Draaijer, M. | Schiermonnikoog | Luchtaanval |
8-1-1941 | Kruisinga, G. | Schiermonnikoog | Luchtaanval |
8-1-1941 | Schaafsma, J. | Schiermonnikoog | Luchtaanval |
16-2-1941 | Marinus, W. | Ureterp | Verduisteringsvoorschriften |
20-2-1941 | Koning, T. | Nieuwebildtzijl | Verduisteringsvoorschriften |
28-2-1941 | Koorda, E. | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
22-3-1941 | Ligthart, J. | Bij Schiermonnikoog | Beschieting schip |
9-5-1941 | Grave, E.J. de | Leeuwarden | Bombardement vliegveld |
9-5-1941 | Jong, J. de | Marssum | Bombardement vliegveld |
9-5-1941 | Riemersma, W. | Marssum | Bombardement vliegveld |
4-7-1941 | Sijtsma, T. | Nes (West-Dongeradeel) | Demontage vliegtuigbom |
4-7-1941 | Smidt, H. | Nes (West-Dongeradeel) | Demontage vliegtuigbom |
14-10-1941 | Keur, A. | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
26-10-1941 | Kornelis, F. | Tritzum-Tzum | Explosie vliegtuigbom |
5-11-1941 | Baalman, C.M.M. | Harlingen | Bombardement |
5-11-1941 | Baalman, G.T.M. | Harlingen | Bombardement |
5-11-1941 | Baalman, H.J.J. | Harlingen | Bombardement |
5-11-1941 | Baalman, J.G.M. | Harlingen | Bombardement |
5-11-1941 | Baalman, M.C.M. | Harlingen | Bombardement |
5-11-1941 | Baalman, W.T.M. | Harlingen | Bombardement |
5-11-1941 | Goedhart, O. | Harlingen | Bombardement |
5-11-1941 | Jorna, W.C.M. | Harlingen | Bombardement |
5-11-1941 | Krijtenburg, M. | Harlingen | Bombardement |
5-11-1941 | Kroon, C.A. | Harlingen | Bombardement |
5-11-1941 | Köter, K. | Harlingen | Bombardement |
5-11-1941 | Köter, P. | Harlingen | Bombardement |
5-11-1941 | Köter, W.K. | Harlingen | Bombardement |
13-11-1941 | Vries, F. de | Gorredijk | Verduisteringsvoorschriften |
15-11-1941 | Veenstra, B. | Jelsum | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
6-12-1941 | Adema, K. | Wijns | Verduisteringsvoorschriften |
11-12-1941 | Pleket, R.J. | Leeuwarden | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
11-12-1941 | Poelstra, D. | Leeuwarden | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
14-12-1941 | Duim, A. van der | Gorredijk | Verduisteringsvoorschriften |
Datum | Naam | Plaats | Gebeurtenis |
---|---|---|---|
15-1-1942 | Jong, J. de | Oppenhuizen | Verduisteringsvoorschriften |
20-1-1942 | Ubels, J.W. | Leeuwarden | Bominslag |
20-1-1942 | Veltman, D. | Leeuwarden | Bominslag |
20-1-1942 | Winkel, J. te | Leeuwarden | Bominslag |
20-1-1942 | Zwolsman, E. | Leeuwarden | Bominslag |
16-3-1942 | Terpstra, J. | Grouw | Verduisteringsvoorschriften |
31-5-1942 | Groot, J. de | Harlingen | Bombardement |
10-8-1942 | Annema, H. | Leeuwarden-Panwerk | Bominslag woning |
10-8-1942 | Jong, E. de | Leeuwarden-Panwerk | Bominslag woning |
10-8-1942 | Meer, D. v.d. | Leeuwarden-Panwerk | Bominslag woning |
10-8-1942 | Nieuwhof, K. | Leeuwarden-Panwerk | Bominslag woning |
12-10-1942 | Vos, G. de | Balk | Verduisteringsvoorschriften |
14-10-1942 | Woude, A. v.d. | Leeuwarden | Beschieting schip |
14-10-1942 | Wierdsma, G. | Leeuwarden | Beschieting schip |
15-10-1942 | Wiersma, P. | Leeuwarden | Beschieting spoorwegemplacement |
21-10-1942 | Bootsma, G. | IJsselmeer | Beschieting schip |
21-10-1942 | Henderiksma, J. | IJsselmeer | Beschieting schip |
21-10-1942 | Hoop, E. de | IJsselmeer | Beschieting schip |
21-10-1942 | Stienstra, J. | IJsselmeer | Beschieting schip |
21-10-1942 | Thijsselink, J. | IJsselmeer | Beschieting schip |
29-10-1942 | Homans, F.P. | Gorredijk | Verduisteringsvoorschriften |
7-11-1942 | Buursema, J. | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
1-12-1942 | Runia, B. | Kollum | Verduisteringsvoorschriften |
7-12-1942 | Danker, J. | Sneek | Beschieting schip |
9-12-1942 | Hoekstra, M. | Franeker | Verduisteringsvoorschriften |
25-12-1942 | Busker, J. | Sneek | Verduisteringsvoorschriften |
Datum | Naam | Plaats | Gebeurtenis |
---|---|---|---|
27-1-1943 | Huitema, L.J. | Easterga | Bom |
31-1-1943 | Muntendam, D.S.P. | Heerenveen | Verduisteringsvoorschriften |
31-1-1943 | Planting, P. | Drachten | Verduisteringsvoorschriften |
1-2-1943 | Drenth, A. | Dantumawoude (Damwoude) | Verduisteringsvoorschriften |
4-2-1943 | Akkerman, R. | Heerenveen-Langezwaag | Beschieting tram |
4-2-1943 | Bos, A. | Heerenveen-Langezwaag | Beschieting tram |
4-2-1943 | Varwijk, W. | Heerenveen-Langezwaag | Beschieting tram |
24-4-1943 | Zwerver, M. | Drachten | Verduisteringsvoorschriften |
28-7-1943 | Berg, H.W. van den | Schiermonnikoog | Bombardement |
28-7-1943 | Dijkstra, K. | Schiermonnikoog | Bombardement |
28-7-1943 | Dijkstra, M. | Schiermonnikoog | Bombardement |
28-7-1943 | Fenenga, K. | Schiermonnikoog | Bombardement |
28-7-1943 | Grilk, T.M. | Schiermonnikoog | Bombardement |
28-7-1943 | Matroos, R.G. | Schiermonnikoog | Bombardement |
28-7-1943 | Zeilinga, J.A. | Schiermonnikoog | Bombardement |
12-9-1943 | Klaver, W. | Harlingen | Ontploffing gevonden munitie |
13-11-1943 | Meij, S. van der | Dokkum | Verduisteringsvoorschriften |
22-11-1943 | Jansen, I. | Witmarsum | Verduisteringsvoorschriften |
22-11-1943 | Zwaagstra, K. | Heerenveen | Verduisteringsvoorschriften |
25-11-1943 | Jellema, J. | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
28-11-1943 | Outhuijse, S. | Harlingen | Verduisteringsvoorschriften |
29-11-1943 | Kloppenburg, E. | Kollum | Verduisteringsvoorschriften |
29-11-1943 | Kuipers, J. | Bakhuizen | Verduisteringsvoorschriften |
Datum | Naam | Plaats | Gebeurtenis |
---|---|---|---|
17-1-1944 | Koster, P. | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
22-1-1944 | Dijk, P. van | IJsbrechtum | Verduisteringsvoorschriften |
22-1-1944 | Eppinga, A. | Harlingen | Opruim werkzaamheden bombardement |
22-1-1944 | Roodhoff, J.F. | Harlingen | Opruim werkzaamheden bombardement |
24-2-1944 | Dijkstra, T. | Marssum | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
24-2-1944 | Douma, J. | Driesum | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
24-2-1944 | Faber, A. | Marssum | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
24-2-1944 | Haan, R. de | Marssum | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
24-2-1944 | Jong, G. de | Leeuwarden | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
24-2-1944 | Wolfslag, H. | Marssum | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
24-2-1944 | Vries, S. de | Marssum | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
29-2-1944 | Heide, B. van der | Emmeloord | Beschieting |
29-2-1944 | Koopmans, J. | Lemmer-Enkhuizen | Beschieting schip |
3-3-1944 | Cramer, H.C.T. | Driesum | Emotionele schok luchtaanval |
6-3-1944 | Roos, J. de | Peperga | Beschieting trein tussen Wolvega-Steenwijk |
22-3-1944 | Boerum, M.S. van | Leeuwarden | Bombardement Wybrand de Geeststraat |
22-3-1944 | Commello, G. | Leeuwarden | Bombardement Wybrand de Geeststraat |
22-3-1944 | Runia, P. | Leeuwarden | Bombardement Wybrand de Geeststraat |
24-5-1944 | Hogeboom, W.R. | Wirdum | Beschieting trein |
24-5-1944 | Koopmans, A.R. | Boksum | Beschieting trein Leeuwarden-Stavoren |
27-5-1944 | Oppenhuizen, S. | Bozum | Beschieting trein Leeuwarden-Stavoren |
10-6-1944 | Kooijman, C.J. | Terschelling Midsland | Beschieting |
22-7-1944 | Joustra, G. | Heerenveen | Beschieting schip |
5-8-1944 | Kranen, H. van | Follega | Beschieting NTM |
5-8-1944 | Duim, D. v.d. | Joure-Westermeer | Beschieting auto |
5-8-1944 | Schotanus, W. | Kuinre | Beschieting auto |
25-8-1944 | Bron, T.U. | Stroobos | Beschieting |
5-9-1944 | Miedema, R. | Grou | Beschieting trein Leeuwarden-Zwolle |
5-9-1944 | Koornstra, J. | Boksumerdam | Beschieting schip |
5-9-1944 | Leeman, G.J. | Boksumerdam | Beschieting schip |
5-9-1944 | Molen, G. v.d. | Boksumerdam | Beschieting schip Sneek-Leeuwarden |
5-9-1944 | Klompien, H.G. | Lemmer | Beschieting |
6-9-1944 | Booij, L. | Lemmer | Beschieting schip |
6-9-1944 | Hiemstra, B. | Meppel | Beschieting |
6-9-1944 | Hartman, H. | IJsselmeer | Beschieting schip |
6-9-1944 | Hartman, J. | IJsselmeer | Beschieting schip |
6-9-1944 | Hartman, R. | IJsselmeer | Beschieting schip |
10-9-1944 | Boelens, P.J.A. | Marssum | Bombardement vliegveld Leeuwarden |
11-9-1944 | Boersma, T. | Beetgumermolen | Bombardement vliegveld |
11-9-1944 | Tjepkema, C. | Beetgumermolen | Bombardement vliegveld |
11-9-1944 | Tjepkema, D. | Beetgumermolen | Bombardement vliegveld |
11-9-1944 | Tjepkema, H. | Beetgumermolen | Bombardement vliegveld |
11-9-1944 | Zweep, B. v.d. | Beetgumermolen | Bombardement vliegveld |
17-9-1944 | Fokkema, A. | Beetgumermolen | Bombardement vliegveld |
17-9-1944 | Fokkema, D. | Beetgumermolen | Bombardement vliegveld |
17-9-1944 | Fokkema, G. | Beetgumermolen | Bombardement vliegveld |
17-9-1944 | Fokkema, N. | Beetgumermolen | Bombardement vliegveld – 18-9-1944 |
17-9-1944 | Hoogland, A. | Beetgumermolen | Bombardement vliegveld – 18-9-1944 |
17-9-1944 | Laan, R. v.d. | Beetgum | Bombardement vliegveld |
17-9-1944 | Woude, J.M. v.d. | Beetgum | Bombardement vliegveld |
20-9-1944 | Wielen, B. v.d. | Noordbergum | Granaatscherf |
22-10-1944 | Slagman, L. | Akkrum | Beschieting |
8-11-1944 | Dik, J. | Irnsum | Beschieting schip |
9-11-1944 | Klompien, A. | Leeuwarden | Beschieting schip |
9-11-1944 | Klijnstra, P. | Sloten | Verduisteringsvoorschriften |
10-11-1944 | Hof, J. | Haulerwijk | Verduisteringsvoorschriften |
11-11-1944 | Bergsma, T. | Terhorne | Bombardement sluis |
11-11-1944 | Hoekstra, J. | Terhorne | Bombardement sluis |
16-11-1944 | Reidinga, A. | Terhorne | Bombardement sluis |
16-11-1944 | Boersma, W. | Oudwoude | Verduisteringsvoorschriften |
17-11-1944 | Haringqa, H. | Heeg | Verduisteringsvoorschriften |
17-11-1944 | Blomhoff, A.C. | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
20-11-1944 | Heide, J. van der | Drachten | Verduisteringsvoorschriften |
20-11-1944 | Commello, E.J. | Leeuwarden | Getroffen afgeworpen brandstoftanks |
29-11-1944 | Commelllo, W. | Leeuwarden | Getroffen afgeworpen brandstoftanks |
11-12-1944 | Meer, N. v.d. | Leeuwarden | Bominslag woning |
11-12-1944 | Barkmeijer, G. | Kollum | Bominslag woning |
11-12-1944 | Barkmeijer, P. | Kollum | Bominslag woning |
11-12-1944 | Barkmeijer, T. | Kollum | Bominslag woning |
11-12-1944 | Boer, R. de | Kollum | Bominslag woning |
11-12-1944 | Rintjema, R.E. | Kollum | Bominslag woning |
13-12-1944 | Vries, L. | Kollum | Bominslag woning |
13-12-1944 | Gros, B. | Leeuwarden | Verduisteringsvoorschriften |
Datum | Naam | Plaats | Gebeurtenis |
---|---|---|---|
15-1-1945 | Postma, K. | Wons | Verduisteringsvoorschriften |
23-1-1945 | Nicolai, J. | Leeuwarden | Beschieting vliegveld |
23-1-1945 | Vries, S.R. | Grijpskerk | Beschieting auto |
3-2-1945 | Bijleveld, F. | Drachten | Beschieting emplacement NTM |
3-2-1945 | Dijken, W. van | Drachten | Beschieting emplacement NTM |
3-2-1945 | Harms, B. | Drachten | Beschieting emplacement NTM |
3-2-1945 | Hoenderken, A. | Drachten | Beschieting emplacement NTM |
3-2-1945 | Meiboom, H. | Drachten | Beschieting emplacement NTM |
3-2-1945 | Rogge, J. | Drachten | Beschieting emplacement NTM |
3-2-1945 | Schoenmakers, L.H. | Drachten | Beschieting emplacement NTM |
24-2-1945 | Meer, R. v.d. | Ijsselmeer - Afsluitdijk | Beschieting schip |
1-3-1945 | Jacobs, G.M. | Leeuwarden | Granaatinslag |
19-3-1945 | Jager, A. | Noordberugum | Beschieting |
21-3-1945 | Kooi, S.S. v.d. | Leeuwarden | Beschieting |
7-4-1945 | Nijholt, B. | Hommerts | Beschieting |
8-4-1945 | Kuipers, J. | Bergum | Beschieting |
8-4-1945 | Veen, J.A. v.d. | Wolvega | Beschieting auto's |
12-4-1945 | Kuik, T. | IJsselmeer | Beschieting schip |